Một vài nét về lịch sử.

Lịch sử của Quận 1 luôn gắn liền với lịch sử Sài Gòn, nơi đây hơn 300 năm trước đã là trung tâm của cả vùng đất Nam bộ. Lịch sử của Quận 1 được đánh dấu vào năm 1698 khi chúa Nguyễn Phước Chu sai Thống Suất Nguyễn Hữu Kính (thường hay đọc là Nguyễn Hữu Cảnh) vào kinh lược và thiết lập bộ công quyền đặt nền pháp trị và xác định cương thổ quốc gia. Lúc đó ông bèn lập Phủ Gia Định, dưới Phủ Gia Định là hai huyện Phước Long nằm trên đất Đồng Nai và huyện Tân Bình nằm trên đất Sài Gòn. Trong huyện Tân Bình lúc đó có Tổng Bình Trị nằm giữa Rạch Thị Nghè và Cầu Kho tức là nằm trong phạm vi Quận 1 ngày nay. Khi Thống Suất Nguyễn Hữu Cảnh vào đây thì vùng đất này được chọn làm thủ phủ, vị trí thủ phủ không thay đổi trong suốt thời kỳ nhà Nguyễn, mặc dù danh xưng và vị thế mỗi thời mỗi khác. Và chính từ đây thủ phủ Gia Định có đầy đủ các cơ quan chính quyền, quân sự, dân sự, học đường, tòa án, y tế… Như vậy, Sài Gòn – Bến Nghé đã đủ yếu tố để trở thành một trung tâm mang tính đô thị.

Vào năm 1772 trên địa bàn Quận 1 bắt đầu xây dựng Kinh Ruột Ngựa và Lũy Bán Bích. Năm 1790 nhà Nguyễn đã cho xây dựng Thành Bát Quái (còn gọi là Thành Qui) với vị trí phần lớn nằm trong địa bàn Quận 1 ngày nay. Năm 1836, sau khi Thành Qui bị triều đình Minh Mệnh phá hủy thì chính quyền đã cho xây dựng Thành Phụng. Quanh Thành Phụng là một hình ảnh đô thị khá tập trung với sự xuất hiện của nhiều công trình quan trọng như Xưởng Chu Sư, Trường Thuốc Súng, Nhà Sứ Quán, Học đường… và quanh thành là nơi buôn bán khá sầm uất, nhà cửa dân cư sang sát nhau.

Vào năm 1859 Liên Quân Pháp – Tây Ban Nha đã nổ súng bắn phá Thành Phụng, đánh dấu quá trình xâm lược và đô hộ của Pháp. Trong thời kỳ thuộc Pháp, Quận 1 là nơi ghi dấu đậm nhất sự thống trị của Pháp. Năm 1862, Đại tá Công binh Pháp là Coffyn đã có dự án qui hoạch vùng đô thị Sài Gòn với việc thành lập hai Thành phố Sài Gòn và Chợ Lớn. Sài Gòn mới qui hoạch là ở khu vực bờ sông Sài Gòn từ rạch Thị Nghè đến rạch Bến Nghé dài 2 km và vào sâu tới đường Nguyễn Thị Minh Khai khoảng 1 km. Với diện tích 2 km2, trên địa bàn Quận 1 các kiến trúc Phương Tây bắt đầu xuất hiện với một phong cách rất độc đáo. Những năm 20 của thế kỷ 20, chế độ Pháp thuộc đã xây dựng hoàn chỉnh đô thị Quận 1 và từ đó được mệnh danh là Hòn Ngọc Viễn Đông, với phần lớn thuộc địa bàn Quận 1. Từ năm 1955 – 1975 miền Nam dưới chính quyền Cộng Hòa, và Quận 1 cũng là nơi đóng quân chủ lực của chế độ Việt Nam Cộng Hòa. Những công trình được xây dựng vào giai đoạn này đáng kể nhất là Công Trình Thư Viện Quốc Gia và Dinh Thống Nhất. Ngày 30 tháng 4 năm 1975 xe tăng của quân miền Bắc tiến thẳng vào Dinh Thống Nhất, đánh dấu quá trình đấu tranh chống chế độ Cộng Hòa kết thúc, non sông thu về một mối.

Trải qua hơn 300 năm hình thành và phát triển cùng với vận mệnh chung của Thành phố, Quận 1 luôn là nơi ghi dấu đậm nhất quá trình sinh sống, làm ăn của cư dân bản xứ; từ đó đã kết tinh lại cho Quận 1 trở thành một trung tâm của một đô thị hiện đại, độc đáo và là đầu tàu của Thành phố trên mọi lĩnh vực.

Vài nét về kinh tế.

Quận 1 có nhiều ưu thế thuận lợi cho việc phát triển kinh tế, đặc biệt các ngành kinh tế như dịch vụ, du lịch, thương mại, đầu tư và xuất nhập khẩu. Cùng với những thế mạnh là việc định hướng phát triển phù hợp và đầu tư hợp lý của các cấp các ngành. Trong những năm gần đây tốc độ tăng trưởng kinh tế của quận là rất đáng kể.

Cùng với việc tăng trưởng kinh tế là mức thu nhập của người lao động ngày càng tăng. Ngày nay, Quận 1 là một môi trường hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là đầu tư trên các ngành Thương Mại – Dịch Vụ. Năm 1996, không tính các công trình liên doanh của các đơn vị thuộc khối kinh tế của Trung Ương và Thành phố, Quận 1 đã được Nhà nước về hợp tác và đầu tư (SCCI) cấp 17 giấy phép liên doanh với tổng số vốn đầu tư trên 1,219 tỷ USD, trong đó chủ yếu là đầu tư trên lĩnh vực khách sạn và văn phòng cho thuê. Ngoài việc đẩy mạnh liên doanh đầu tư với nước ngoài, thì các doanh nghiệp trên địa bàn quận cũng chú trọng hợp tác liên doanh với các công ty trong nước. Cùng với việc đầu tư phát triển các doanh nghiệp thuộc Nhà nước, Quận 1 cũng chú trọng tạo điều kiện thuận lợi để các ngành kinh tế ngoài quốc doanh đầu tư phát triển theo định hướng phát triển kinh tế chung trên địa bàn quận, với trên 17080 doanh nghiệp ngoài quốc doanh, với trên 14000 hộ kinh doanh, sản xuất cá thể.

Có thể thấy thương mại và dịch vụ là những ngành được sự quan tâm chú ý đặc biệt trên địa bàn quận. Theo chỉ tiêu, tốc độ phát triển bình quân của ngành thương mại và dịch vụ thời kỳ 1996 – 2010 dự kiến tăng 25% với các ngành kinh doanh chủ yếu như kim khí điện máy, thực phẩm, vải sợi, hàng may sẵn, đồ dùng gia đình, phương tiện đi lại, thiết bị máy móc, các loại hình khách sạn, du lịch, ăn uống, văn phòng cho thuê… Theo chủ trương thì trong tương lại quận vẫn là trung tâm của Thành phố, là khu trung tâm tài chính, dịch vụ, ngoại giao của Thành phố và Trung ương, là trung tâm du lịch quốc tế, trung tâm văn hóa, giải trí lớn của Thành phố.

Vài nét về dân cư, dân số.

Theo thống kê vào năm 1998, dân số toàn quận là 277.115 người, với mật độ là 35.942 người/ km2, đứng hàng thứ 4 về mật độ dân số so với các quận huyện khác trong Thành phố. Hiện nay quận có 10 phường:

+ Phường Tân Định có diện tích là 61,02ha, với dân số là 37.564 nhân khẩu, mật dộ dân số là 615 người/ha.

+ Phường Đa Kao có diện tích là 96ha, với dân số là 27.707 nhân khẩu, với mật độ dân số là 288 người/ha.

+ Phường Cầu Kho có diện tích là 32,49ha với dân số là 21.535 nhân khẩu, mật độ dân số là 666 người/ha.

+ Phường Bến Nghé có diện tích là 242ha, có dân số là 27.009 nhân khẩu với mật độ dân số là 95,5 người/ha.

+ Phường Bến Thành có diện tích là 0,92ha có dân số là 24.730 nhân khẩu, với mật độ dân số là 26.800 người/ha.

+ Phường Cô Giang có diện tích là 35,7ha có dân số là 24.242 nhân khẩu với mật độ dân số là 781,6 người/ha.

+ Phường Cầu Ông Lãnh có diện tích là 21,44ha có dân số là 7.577 nhân khẩu, với mật độ dân số là 754 người/ha.

+ Phường Nguyễn Thái Bình có diện tích là 48,78ha có dân số là 22.153 nhân khẩu với mật độ dân số là 462,3 người/ha.

+ Phường Phạm Ngũ Lão có diện tích là 51,68ha có dân số là 27.660 nhân khẩu, mật độ dân số là 522 người/ha.

+ Phường Nguyễn Cư Trinh có diện tích là 73,61ha, có dân số là 27.746 nhân khẩu với mật độ dân số là 357,1 người/ha.

Có thể nói, Quận 1 nằm ở vị trí chiến lược đặc biệt, nên Quận 1 là nơi hội tụ nhiều dân cư, dân tộc từ nhiều nơi đến; trong đó có cả dân Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Á… tuy nhiên cộng đồng Việt vẫn chiếm tuyệt đại đa số.

Vài nét về văn hóa – giáo dục – xã hội.

Trong sự đa dạng của nền văn hóa của Thành phố Sài Gòn, thì văn hóa Quận 1 đóng một vai trò quan trọng, với những di sản văn hóa là điểm nổi bật nhất. Đó là những công trình kiến trúc, những công trình tôn giáo tín ngưỡng của nhiều cộng đồng dân cư tích hợp lại nơi đây. Địa bàn Quận 1 là nơi giao lưu gặp gỡ, sinh sống của nhiều cộng đồng dân cư. Nên từ lâu đã hình thành cho Quận 1 một sắc thái văn hóa rất riêng, khó lẫn lộn với một nơi nào khác. Trình độ chuyên môn và văn hóa của quận được xem là chiếm tỷ lệ cao so với các quận khác của Thành phố.

Nơi đây cũng là vùng đất gắn liền với lịch sử đấu tranh giành độc lập dân tộc kể từ khi người Pháp đặt chân lên Việt Nam. Gắn liền với những sự kiện trọng đại đó là những di tích cách mạng mang nhiều ý nghĩa, giá trị văn hóa cao. Gắn liền với những di tích là những lễ hội diển ra cũng rất phong phú đa dạng, là địa điểm thường xuyên tổ chức các lễ hội lớn của Thành phố…

Quận 1 có diện tích: 7,7211 km2, dân số: 204.899 người, bao gồm 10 phườngĐịa lý:

 – Sau năm 1975, Quận 1: gồm Quận 1 và Quận 2 cũ nhập lại.
– Bắc giáp Quận Bình Thạnh, Quận Phú Nhuận, lấy rạch Thị Nghè làm ranh giới và giáp Quận 3, lấy đường Hai Bà Trưng và đường Nguyễn Thị Minh Khai làm ranh giới.
– Đông giáp Quận 2, lấy sông Sài Gòn làm ranh giới.
– Tây giáp Quận 5, lấy đường Nguyễn Văn Cừ làm ranh giới.
– Nam giáp Quận 4, lấy rạch Bến Nghé làm ranh giới.

Diện tích: 7,7211 km ²
 – Chiếm 0,35% diện tích thành phố.
– Đứng hàng thứ năm về diện tích trong số 12 quận nội thành.
– Diện tích sông rạch chiếm 8,1%.
– Diện tích xây dựng chiếm 57,27% diện tích quận và thuộc loại hàng đầu so với các quận, huyện khác.

Dân số: 204.899 người
 – Mật độ: 26.182 người/km ², đứng hàng thứ 4 về mật độ dân số so với các quận, huyện trong thành phố.
– Trong đó người Kinh chiếm 89,3% và người Hoa chiếm 10,2%, các dân tộc khác chiếm 0,5%.

Giao thông:
 – Nằm bên sông Sài Gòn, tiếp cận đầu mối giao thông đường thủy thông qua hai cảng: Sài Gòn và Khánh Hội, thuận lợi cho việc thông thương với các nước trên thế giới bằng đường biển.
– Hệ thống kinh rạch Bến Nghé, Thị Nghè thuận lợi về vận tải hàng hóa giữa trung tâm thành phố và đồng bằng sông Cửu Long.
Hệ thống đường bộ:
+ Nối liền Chợ Lớn với trung tâm thành phố bằng đường Trần Hưng Đạo.
+ Đi miền Đông, miền Tây bằng trục lộ chính là đường Nguyễn Thị Minh Khai.
+ Đi Tây Ninh và Campuchia và nối với Quốc lộ 1 bằng trục lộ chính là đường Cách Mạng Tháng Tám.
+ Đi sân bay Tân Sơn Nhất có đường chính là Nam Kỳ Khởi Nghĩa.
+ Đi ga Sài Gòn bằng trục lộ chính là đường Cách Mạng Tháng Tám

Vùng đất quận 1 được hình thành trên nền phù sa cổ sông Đồng Nai, có bề dày hàng chục  ngàn năm tuổi. Địa hình cao hơn mặt nước biển từ 2 – 6m, nền đất nén dẽ, giàu đá ong, nằm dọc theo bờ sông Sài Gòn và rạch Bến Nghé. Đất đai thường xuyên được phù sa bồi đắp nên rất màu mỡ, rất thích hợp cho xây dựng và trồng trọt.

Quận 1 nằm trong đới khí hậu gần ven biển, đón hướng gió mát từ Cần Giờ về. Với độ nóng trung bình hàng năm 26^oC và lượng mưa trung bình 1.800 mm, đây là một trong vài khu vực của thành phố được hưởng sự thông thoáng, ẩm mát quanh năm. Quận có nguồn tài nguyên nước ngầm rất phong phú. Qua nhiều năm khai thác, sử dụng, nguồn nước ngầm ở quận 1 có lúc bị nhiễm mặn nhưng dần dần vẫn được phục hồi như cũ, có trữ lượng lớn, độ tinh khiết cao.

Lịch sử

Khu vực quận 1 ngày nay, xưa là vùng Sài Gòn – Bến Nghé, một trong những nơi tập trung dân cư sớm nhất của vùng đất phương Nam. Khi Nguyễn Hữu Cảnh vâng lệnh chúa Nguyễn vào Nam kinh lược thì vùng đất Sài Gòn được chọn làm nơi đặt huyện lỵ huyện Tân Bình, phủ Gia Định. Từ đó về sau, trong suốt quá trình phát triển của lịch sử, nơi đây luôn được chọn làm trung tâm của các đơn vị hành chính. Năm 1820, là huyện lỵ của huyện Bình Dương, phủ lỵ phủ Tân Bình, trấn Phiên An.

Đầu thời Pháp thuộc, Sài Gòn là vừa là huyện lỵ  huyện Bình Dương, vừa là phủ lỵ phủ Tân Bình, vừa là tỉnh lỵ của tỉnh Gia Định. Năm 1864, Pháp xây dựng Sài Gòn thành một thành phố hiện đại theo kiểu phương Tây để làm thủ phủ của toàn cõi Đông Dương. Lúc này, Sài Gòn mới quy hoạch được khu vực ven bờ sông Sài Gòn từ rạch Thị Nghè đến kinh Bến Nghé dài 2km và nới vào sâu đến đường Nguyễn Thị Minh Khai bây giờ khoảng 1km. Diện tích thành phố khi ấy chỉ rộng khoảng 2km², hơn ¼ diện tích quận 1 bây giờ một chút.

Đường Lê Duẩn, quận 1 – Ảnh: Hoàng Chí Hùng

Tháng 2-1865, Pháp đặt tên Pháp cho 20 đường phố Sài Gòn, tất cả đều là những đường phố nằm trên đất quận 1. Từ năm 1868 về sau, nhiều kinh rạch bị lấp để làm đường phố như đường Nguyễn Huệ (kinh Lấp) – Hàm Nghi – Lê Lợi – Pasteur.

Năm 1870: các đường phố ở quận 1 được trồng cây hai bên lề.

Năm 1873: xây lát vỉa hè, thoát nước.

Năm 1879: định phép ghi số nhà.

Năm 1908: đặt ống cống thoát nước.

Năm 1909: thay đèn đường dầu hỏa, khí đốt bằng đèn điện.

Năm 1914: khánh thành chợ Bến Thành mới được xây trên nền của một vũng đầm được san lấp lại.

Như vậy, Sài Gòn với quận 1 là trung tâm đã tiến dần đến kiểu dáng một đô thị phương Tây với đường phố dọc ngang thẳng tắp, có cây xanh, vỉa hè đường phố và hệ thống chiếu sáng, cống thoát nước …

Từ đầu thế kỷ 20 đến những năm 30, Pháp đã xây dựng hầu như hoàn chỉnh đô thị Sài Gòn, mà phần lớn được tập trung xây dựng ở quận 1 và một phần ở quận 3 ngay nay. Những công trình kiến trúc tiêu biểu mang phong cách châu Âu được xây trên đất quận 1 là: Nhà thờ Đức Bà (1877 – 1880), Bưu điện Thành phố (1886 – 1891), Nhà hát Thành phố (1900), Dinh Xã Tây (Ủy ban Nhân dân Thành phố, 1898 – 1909), Dinh Gia Long (Bảo tàng Cách mạng, 1885 – 1890), Tòa án nhân dân thành phố (1881 – 1885), Ngân hàng Đông Dương, bệnh viện (Sài Gòn, Nhi đồng 2, Phụ sản Từ Dũ), các khách sạn lớn như Majestic, Continental, Palace, các hãng buôn Charner, Poinsard et Veyret, Shell

.